Kembang
Soca Kadaton Surawisesa
Muka tutungkusan
carita Pasundan di tatar Galuh, sangkan euyeub na versi sewang sewangan,
meunang nyiaran, nyaliksik ti saban nagari, malikan paguneman, noel carita, nu geulis boga asma Diah Pitaloka.
Karajaan nu
pinuh ku karaharjaan, ayem tengtrem, sugih mukti, dipirig dangiang nu mangku kaprabon, beh wetan
di tatar Pasundan. Leuleunjeur ajeg Galuh
nu kaseundeuhan para luluhur, nyekel pakem silih ajenan, sangkan waluya
sakabeh rahayat, salaras kiceupna dina uga punjungeun gelar linuhung, tapak
karuhun nu luhung kaguyur anugrah jucung.
Wanci haneut
moyan nyuaykeun ibun, Prabu Lingga Buana nitrenan
sagegebeng karaton, leumpang anca dibarengan Uyut Leuit ka beh kaler, ngaliwatan wangunan
kaputren nu dipager awi tunjung, paselang runggunuk kembang malati, kaambung
seungit ngadalingding.
“Uyut,
pantesna dipelakan kembang Congkok nya, hareupeun kamer Nyi Ayu Diah Pitaloka teh?” Sang
Prabu naros ka Uyut Leuit bari ngarandeg.
Uyut Leuit
milu ngarandeg, terus nempo ka hareupeun kamar Nyi Putri, “ Sumuhun Gamparan,
pantes nyurup kana rupa bilik kamer, komo pami ditambih ngamparna jukut rane
mah deuih!” Harita Uyut Leuit ngawalon.
“Kula teh,
lain rek muji sorangan, ieu mah banget ku reueus Uyut, nyaah ku someahna, asih
ku andalemina, Nyi Ayu Citraresmi puputon kami, kula sok rempan sieun inyana
katideresa, ingggis ku bisi.” Sang Prabu nyariosna semu ngalimba.
“ Aeh-aeh
Gamparan mah sok ka mana bae ari sasauran teh!” Uyut Leuit nempas sapadaharita,
bari terus ngagalantang deui nyarita, pokna : “ Si Eulis nu amis budi mah,
bakal ngahibaran ieu kadaton, mawa waluya ka rahayat, ulah rempan ulah inggis, Gamparan!”
Sang Prabu
teras nyarios deui :” Mangka kitu Uyut, Si Nyai kudu nyangking atikan surti,
mibanda pakaya elmu panemu, sangkan ajrih dina ngambah kahirupan, nu pinuh ku tarahal jalan sorangeun. Kula teh
boga maksud Si Nyai rek diungsikeun ka hiji padepokan, inyana sina diatik,
diaping bagbagan kahirupan.”
Uyut Leuit
kagugu ku cariosan Sang Prabu bari terus ngawalonan : “ Sae pisan eta kamandang
teh Gamparan, Nyi Ayu mah da calakan, pada mikaresep, geura moal teu ditampi ku Sang Wiku, komo ieu
mah kembang Kadaton, pigadangeun prameswari agung.”
“Ku kituna
Uyut, mangka gentraan si Nyai, diangkir ka Padaleman, Kula hayang papanggih, geus asa dina juru mata.” Sang Prabu nyarios
bari melong leleb ka Uyut Leuit.
Uyut Leuit
surti tuluy ngawalon : “ Mangga Gamparan, tinangtu ku uyut Nyi Ayu diistrenan
ka Padaleman.”
Harita Sang
Prabu teu kebat ka Kaputren, ngadon
nguliwed ngaler, jog anjog ka hiji kulah leutik, nu caina herang canembrang, breuk anjeunna
calik na batu nu lemprah handapeun
tangkal teureup bari ngadaweung. Uyut Leuit teu ingkah, inyana terus marengan Sang
Prabu, hariwangeun pedah tara-tara ti sasari, nempo ulat asuhanana kitu peta.
Uyut Leuit bari rada ngaharewos, pok nyarita ka Sang Prabu : “ Gamparan teu
kenging seueur emutan, Nyi Ayu mah wanoja atikan ingkang ibu, buktosna teu
pedah terah kusumah, ka sing saha teu weleh tumanya tur handap asor, kayungyun
murangkalih teh, asa hese mendakan nu sami sareng Nyi Putri mah, estu ieu mah kembang soca
kadaton Surawisesa, budi parangi nurun ti tuang ibu, lungguh timpuh andalemi
bari calakan, nyarios kewes pertentang mawa komara, sigana mun pareng jeneng
nyakrawati ieu dayeuh teh bakal kaseundeuhan rahayu, nerap bagja balarea. Sanes
bade ngalem da ieu mah kabuktosan.”
Sang Prabu
ngareret ka Uyut Leuit neruskeun obrolan :”Ah, Uyut ngan Uyut nu ku kuring bisa
diajak nyarita teh, ieu mah kahariwang jeung kainggis kula ka inyana. Harepan
kula, malah mandar si Nyai boga salaki nu nyaah lain pupulasan, piajangeun
ngarundaykeun turunan, sangkan ieu Galuh jaya di buana.”
Teu kebat
Uyut Leuit nyarita, harita Ki Lengser norojol tanpa larapan, bari sideku ka
payuneun Sang Prabu, pok nyarita : “Gamparan, ieu Kadaton teh kasumpingan
tamu, utusan Raja Agung ti Majapahit!”
Hareugeueun
nu ngadadak, bari mencrong ka Ki Lengser Sang Prabu nyarios semu teu percanten,
pokna : “Nu bener Mamang Lengser, naha enya, aya semah ti nagari anu sakitu jauhna?”
Ki Lengser
ngawalon bari pegat-pegat lantaran kasima tara-tara ti sasari Sang Prabu
nyarios rada tarik : “ Su…mu…hun… Gamparan.”
Sang Prabu
jung cengkat, terus nyarios ka Uyut Leuit : “ Uyut, hanjakal ngobrol teh
kapegat, kula rek nemonan heula semah!”
Sang Prabu
bari diiring ku Ki Lengser muru pancaniti, hiji tempat paranti narima semah
kanagaraan. Teu lila tuluy anjog ka dinya sarta ngagentraan pangawal nitah asup
ka semah utusan tea.
Sang Prabu
calik murbayeksa disarengan patinggi karajaan, marentahkeun ka Ki Lengser
sangkan semah nemonan kana panyaur Sang Prabu. Uluk panyaur lima semah gentra
unjuk salam, Sang Prabu narima uluk salam bari terus cumarios : “Mangga
lalinggih sanak baraya, anjeun nu ti mana?”
“Haturan na
ucap ihlas sim kuring banget ku bingah kana panampian nu sakitu someahna… Nepangkeun
sim kuring saparakanca, jauh dijugjug anggang diteang taya sanes sim kuring teh
ti Majapait, sim kuring piwarangan
Kangjeng Raja.” Saurang wawakil semah nyarita.
Sang Prabu
sajongjongan ngahuleng na emutanana galecok “…boa boa …dasar nagara nu
sarakah ku dunya, ke heula lamun enya rek ngajajah ka nagara aing…” Kitu nu
aya dina manah Sang Prabu, nya kitu deui katut para patinggi molohok bari
patingrareret. “geura pok kedalkeun naon nu diemban ku anjeun, dasar kana duta
ti Raja sampean.”Sang Prabu nalek ka para utusan dina pasemon pinuh ku harisma.
Aria Boma pupuhu jagabaya karajaan Galuh milu ngandelan pananya “ Enya geura
pok omongkeun naon pamaksudan datang nyemah ka dieu teh?”
Somah ti
Majapait nu jadi lulugu diukna ngangsrod ka beh hareup bari tungkul terus
ngomong: “ Kangjeng Raja nu dipisanjung kuring moal panjang nu dicarioskeun,
mangga ieu, geura tampi seratan dina daun lontar, tawis cariosan Raja sim kuring
Raja Hayam Wuruk nu nyakrawati Majapait.” wawakil ti semah ngasor diukna
ngadeukeutan Sang Prabu bari tungkul kalayan dua leungeunna ngangkat bari
nanggeuy surat tina daun lontar,
Eyang Danu
Natapradja sesepuh karajaan Galuh, nu luhung ku panemu, jembar ku panalar,
wacis ku harti, jero panenjo, cengkat tina diukna seja narima eta surat nu
saterusna didugikeun ka Sang Prabu. Sang Prabu narima surat ti Eyang Danu sarta
pokna : “Eyang mangga calik deui…”
Satutas Eyang
Danu calik, Prabu Lingga Buana muka
surat lalaunan, breh surat na daun lontar, natrat seratan Raja Hayam Wuruk
kalih ditawis oge dicap Karajaan, terus ditingali turta diilo gemet tepi ka
rengse. Paroman Sang Prabu ngebrehkeun kabungah tapi teu lila siga ngemu kabingung.
Pangeusi kadaton nu keur murbayeksa kabeh malencrong ka Sang Prabu, bari
ngadago-dago eta surat diaos malah mandar sadayana uninga kana eusi surat. Ngong
aya nu sumaur:“ Rai, pupuhu nagari, papayung sakabeh rahayat, nu wajib dijungjung tur
diturut, geura mangga aos eta serat, supaya abdi sadaya uninga kana eusi jeung pamaksadan raja Majapait”
Ingkang raka Ngabehi nu gaduh jenengan Dungkut Muntila nu sumanggeum teh.
Prabu Lingga
Buana ngadeg tina calikna teras nyarios : “
Dulur-dulur kabeh, kula ngucapkeun sampurasun ka balarea, nu utama
kula nyeluk ka ieu pagempungan, lain wanci lain waktuna, tapi arandika datang
nemonan panyaur kula, eta tawis andika mihormat, kana pancen jeung kawajiban,…atuh
nu saterusna urang kadatangan tatamu ti nu jauh, enya ti beh wetan ti nagara
Majapait. Sakumaha anu geus dipipinyaho ku urang sarerea!“ Prabu eureun heula
bari paningalna nempo ka sakabeh nu aya di eta rohangan, terus misaur deui : “kula ayeuna arek maca ieu surat mangka
rareungeukeun
masing telik !“ Sang Prabu turun satangga, para patinggi nagari heran,
tara biasana Sang Prabu lamun biantara tetep ajeg deukeut korsina, tapi ayeuna dina arek maca surat, geuning Sang
Prabu turun satangga.
“Sampurasun,
Anugrah keur
urang Galuh nagara anu sawates ti beh kulon, Kula Hayam Wuruk raja nagara
Majapait nepikeun kedaling pamaksudan, nitah duta sangkan mikeun ieu surat.
Kula seja mikameumeut tur mikanyaah ingkang putra Kang Pangersa, nyatana nu
gaduh wasta Citraresmi Diah Ayu Pitaloka, pikeun dijadikeun garwa ngadeudeul
pangeusi kaputren. Mangka kula menta waleran ku digambarna ingkang rai
citraresmi putri Kang Pangersa. Kalayan ditutup ieu warkah mugia paniatan aya
dina panyambung jadi tali dua karajaan.” Satutas maca surat Sang Prabu
calik deui kana korsi, terus cumarios :“ Tah kitu eusi surat teh, cik kumaha
ceuk para sesepuh sadaya!”
“ Gamparan,
ieu hiji kahormatan pikeun urang sadaya nyatana putra Sinuhun putri nu jadi
kembang nagari, rundayan kusumah tatar Pasundan, gurat jeung coretna pinasih
siring kayangan, na uga nu pinuh ku kabagjaan. Namung teu kitu, cobi geura
angkir incu nu lungguh, wanoja tedak menak, pameunteu mustika kaendahan, pikeun
ditaros kumaha jinisna sanggeus ditarosan, urang pada reungeukeun kumaha
walerannana.” Uyut Leuit tipayun nu cumarita, dina wanda nu pinuh ku kabungah.
“Lain kitu para dulur sakabeh mugia sapamadegan!” Uyut Leuit nalek ka sadayana.
Sarerea pada nyatujuan.
Sora kacapi
eces kakupingna dina wirahma nu halimpu kalan naek kalan turun disimbutan
ngagelikna suling mawa lulugu lagu dangdanggula, dibawa angin ngahiliwir selengseng
kaambeu seungit malati, tur dijajap sorot pononpoe nu seseleke nembus
runggunukna caringin papak. Langgeor nyi putri sumping diaping pangasuhna teras
tedak munjungan ka ibu ramana. ”Mangga calik geulis…..” Sang Prabu miwarang
calik. Waktu nu geulis ngalangkung para duta ti Majapait molohok mata simeuteun
ningali nu ayu ngalangkung, kataji ku kageulisannana, awak sampulur, sampurna
napel na raga bandanna. Sadaya ngembang kadu bari ngagerentes na pikirna sewang
sewangan “…na aya ku geulis, estu euweuh cawadeun, lain cenah lain beja sarua
jeung seah iburna di Majapait, paingan Panutan kula kuat ngirim surat seja
ngalamar. Pantes matak betah nu ningali, poho kana sagala karibed dunya, ituh
geura ana imut hate jalma pasti seseblakan…”
“Rama… aya pikersaeun
naon nyauran Nyai sanes dina waktosna? Sarengna deui euleuh-euleuh geuning
sadaya para sesepuh karempel, ditambih aya semah nu ti palih mana Rama…? Nyai
banget ku reuwas. ” Nu geulis Citraresmi naros ka tuang rama.
“Sukur geulis
anaking pupujan ati ieu nagari, enggal tumaros, teu kenging reuwas tur gimir.
Rama ngangkir salira taya sanes pedah geus tilu kaliwon Nyai nyungsi diri, kumaha
cageur?” Sang Prabu malik naros.
“ Aya hibar
pangdua ti sepuh sadaya tur kinasih ti
para luluhur Galuh nu ngasuh kana kolbu sumarambah ngaping putra nyatana Nyai, damang
teu kirang sawios-wios.” Nyi Putri ngawaler kana panaros ramana.
“Anaking buah
hate ama jeung ibu, diangkir linggih lain wanci, diondang datang lain waktuna, taya
lian urang sadaya kadatangan semah ti Majapait
mawa surat anu eusina panglamar
ti rajana, nu gaduh ngaran Hayam Wuruk, mileuleuheungkeun hidep, seja
dijadikeun prameswari. Ama, ambu oge para sepuh sadaya teu bisa mutuskeun
gancang narima, da kaputusan aya di hidep. Anaking …” Sang Prabu liren heula
cumariosna, teras neuteup ka putrana, nu diteuteup luk tungkul bari ramo-ramo
pananganna ngome tungtung karembong. Sang Prabu nyusul saur: “ Anaking Ama hoyong
nguping waleran ti Nyai, heug geura wakca ayeuna…!”
Sakedapan Nyi
putri ngahuleng ngaraga meneng nguping kasauran nu janten ramana, manahna
galecok antara narima jeung nolak panglamar nu mileuleuheungkeun dirina, hese
pijawabeun nu merenah. Sang Prabu surti kana naon nu dikemu ku nu janten
putrana sarta pok deui nyarita: “ Anaking teu pisan-pisan Ama bade maksa hidep,
ieu mah sakadar neruskeun pamaksudan
utusan semah ka ieu kadaton.”
Dasar tedak
menak, asak ku atikan sang Ibu, Nyi Putri bari halimpu ngagalindeng, pok
sasauran : “ Ama sembaheun sim abdi di dunya, Ama oge Ambu nu parantos ngurus
Nyai ti awit alit tug dumugi ka kiwari, Nyai moal baha piwejang sepuh, Nyai rumaos
hiji istri nu masih keneh tebih tina harti jauh panemu, sateuacanna neda
dihapunten bilih aya talajak sareng ucap nu teu sapagodos sareng manah Ama. Dina leresan
ieu Nyai ngiringan sapangersa Ama katut sadayana.” Kitu kasauran nu geulis
Citraresmi ka nu janten ramana, Atuh Prabu Linggabuana mesem leleb bari
sasauran basana kieu : “ Sukur geulis, ari Nyai geus boga kaputusan mah Ama
jeung sakabehna moal maksa, l;amun Nyai teu panuju, pameunteu Sang Prabu
marahmay, atuh sarerea oge nu
nyaraksekni harita milu bungah.
Dina waktu
anu tangtu tur meunang ngitung paririmbon karuhun, juru gambar kahot kadaton
Surawisesa mimiti nembongkeun kaparigelanana pikeun ngalukis Nyi Putri.
Dibarengan ku hate deg-degan lantaran loba kapaur sieun nyalahan, juru gambar
kalayan tarapti jeung telik, harita Nyi
Putri dilukis dina tilu posisi, pameunteu imut ngagelenyu, tembong dangiang galeuhna Galuh.
Juru gambar
ngarengsekeun eta lukisan kurang leuwih dina waktu sabulan, balas ku hamtem bae dipupusan inggis teu sarua jeung aslina. Estu
kageulisan Nyi Putri lain cawadeun, bari timpuh andalemi teh ana sasauran matak
dedengeeun. Atuh leungeun Ki juru gambar
teu weleh geumpeur tur kaweur saban neueulkeun paragi ngagambarna.
Lukisan Nyi
Putri didangdanan dina pigura, sarta
dibungkus ku kaen sutra warna koneng, nu ditaretes sulam kembang malati. Sang Prabu Linggabuana ku
anjeun nu mikeun eta lukisan ka semah utusan tea.
Teu kacatur
di jalanna, lukisan Nyi Putri parantos
aya di payuneun raja Hayam Wuruk, kalayan rintih lalaunan bungkus pigura teh
dibuka, ana breh katingal eta lukisan nu aya di jerona. Raja Hayam Wuruk
sajongjongan ngembang kadu, bari mencrong anu teleb kana eta lukisan. Sakedet
netra aya nu nyeredet kana hate nu moal bisa dikobet, sumarambah kana bayah,
ratug tutunggulan na jajantung teu kabendung. Nu nyarakseni di dinya bati
elekesekeng ngemu kapanasaran, naon nu sabenerna ditingali ku Sang Prabu.
Sumirat
sarangenge dina wanci haneut moyan karaos ku Sang Prabu matak nyegerkeun
salira, teras angkat teu pati lami jog
anjog ka hiji patamanan anu harita katingalna keur marakbak kembang nu ligar. Anjeunna
jen ngajanteng paningalina awas ka sabudeureun, ana ret ka tebeh kulon socana
ngarijep sakedapan, neges-neges naon anu katingal, bet siga aya wanoja nuju
calik dina batu lemprah, eta wanoja teras ngadeg, langgeor angkat bari kepat eundang ngajugjug ka hiji
talaga leutik nu aya di patamanan, breuk
calik andalemi sisi talaga, pameunteu nu ngadaun seureuh teh luk tungkul kana
luhur beungeut cai, ramo-ramona nu
lelencop tingborelak katojo cahaya panon poe nyuaykeun cai, teras tamas, teu
karaoseun ti beh wetan aya nu nyerangkeun. Sang Prabu ngaraos panasaran saha
eta wanoja teh, nya anjeunna teras nyampeurkeun maksudna rek tumanya, siga nu
terus rasa nyi wanoja nu nuju tamas teh lalaunan nyengkatkeun pameunteuna, barang breh… paadu teuteup… duanana molohok ngembang
kadu, masing-masing na dirina sewang-sewangan pada-pada ngemu rasa nu aheng. Soca nyi putri
nu cureuleuk, sorotna lir inten tinggurilap
nembus kolbu, neumbag rasa, ngendagkeun
rasa guligah manah Sang Prabu, sadar ku
anjeun pok bae Sang Prabu naros nyi putri tapi teu kebat kabujeng aya nu
nyalukan hawar-hawar.
Pinisepuh karajaan Majapait reuwaseun pok
nyarita bari rada asa-asa :’ Ngger Sinuwun, ku naon bobor karahayuan salira bet
kapidara, geura uningakeun ka sadaya abdi-abdi, gambar naon anu katingal ku
salira teh?”
Prabu Hayam
Wuruk ngarenjag, sawanganana ka tanah Pasundan kagareuwahkeun sapadaharita,
bari ngelemes semu isin anjeunna
sasauran : “Ah, sanes nanaon ieu mah Eyang.” Ngan sakitu ngawalonna eta Sang
Raja teh, lantaran teu kaampeuh geter rasa nu aheng tadi nyaliara sakujur awak,
mapay urat nu teu parat, neundeun liwung kapigandrung ka nu geulis Nyi Ayu Diah
Pitaloka, wanoja tanah Pasundan, ngolebat mumbul na embun-embunan hemeng
satungtung deuleu. Aduh Gusti geuning kieu karasana katarik ati kapentang
duriat, teu wasa lamun teu laksana, asa moal aya gantina. Kitu nu aya dina
galecokna manah Sang Prabu. Nu nyarakseni beuki bingungeun kana polah Sang
Prabu, antukna pinisepuh karajaan nu tadi nalek mere bewara, sangkan nu araya
di dinya mulang ka satempatna-satempatna. tuluy eta sesepuh karajaan teh
nyampeurkeun sarta miwarang ka Raja Hayam Wuruk kedah ka pajuaran, ngarasa
hariwang bisi raja anom katiwasan sarta ngarasa panasaran gambar naon nu ditempo ku Sang Prabu teh? Satutas nempo
eta gambar, pinisepuh karajaan Majapait surti sarta terus rasa kana naon nu
nuju digalih ku asuhanana, nya anjeunna sasauran rada halon malar teu ngabaribinan
: “ Ngger, boh bilih bae janten emutan, geura wakca anaking naon nu dikemu ku
salira, Eyang moal ngabibisanii, bawiraos Ngger ku anjeun dugi ka kiwari teu acan
kagungan prameswari, pami tea mah eta wanoja nu aya dina gambar parantos cop
sareng lelembutan salira, tangtos Eyang ngiringan naon nu janten putusan Ngger.” Prabu Hayam Wuruk sakedapan ngahuleng
teu lila pok sasauran, basana kieu : “ Eyang, geus waktuna kula ayeuna rek wakca
naon nu disidem dina hate, sabenerna samemeh nempo ieu gambar Nyi Putri Pasundan, kula geus
neundeun hate ka ieu nyi mojang sanajan can papanggih jeung dirina, miharep sangkan rido dipibojo malar rek didama-dama piajangeun
ngarundaykeun turunan Majapait, kula banget hayang geura panggih ngan kudu
kumaha carana, Eyang? Muga dina hiji mangsa
kula jeung nyi putri baris tepung
lawung, mageuhkeun jangji pasini.
“Ngger, ieu
mah manawi bahan katampi, saur pamendak
Eyang mah ulah dilami-lami, Ngger enggal geura ngintun utusan kanggo
nangtoskeun tali wiwitan dua karajaan agung ,ngalangkungan dahupna Salira
sinareng Enden Putri, putraIng Pangersa Sinuwun
Prabu Lingga Buana kembang Kadaton Surawisesa”. Harita pinisepuh Majapait masihan
pamadeganana.
Jatinagara GALUH, April 2010
Written by nimasgaluh
Tidak ada komentar:
Posting Komentar